VAT w systemie kaucyjnym – nowość na skraju geniuszu i szaleństwa

System kaucyjny zostanie uruchomiony w Polsce 1 października 2025 r. To rozwiązanie z pozoru tylko rewolucyjne, ponieważ nasz kraj stanie się osiemnastym już państwem europejskim stosującym to rozwiązanie dla zwalczania problemu zaśmiecania środowiska butelkami z plastiku, szkła, czy metalowymi puszkami. Bez systemu nie osiągniemy z pewnością unijnych poziomów zbiórki odpadów (w szczególności PET), a braki w tym zakresie będą skutkowały płaceniem przez Polskę dotkliwych kar, do niedawna oscylujących w okolicach 2 mld złotych.

System kaucyjny – perspektywa podatkowa

W ostatnich miesiącach system kaucyjny odmienia się przez wszystkie przypadki. Mało kto jednak zwraca uwagę na perspektywę podatkową, która jest w tym obszarze wyjątkowa. Przyjęto bowiem założenie, iż pobierana przy sprzedaży napojów kaucja nie będzie obciążona VAT na poszczególnych etapach dystrybucji napojów. Oznacza to, że producent dostarczy swoje napoje do hurtowni i sklepów bez podatku, a i same sklepy detaliczne nie naliczą go przy sprzedaży napoju do konsumenta. Konsekwentnie, kaucja będzie musiała znaleźć swoje miejsce w nowej pozycji na fakturze (nie może sumować się do pozycji opodatkowanych), co wydaje się dodatkowo kłopotliwe zważywszy na nadchodzącą rzeczywistość KSeF i brak wytycznych co do ujęcia tej pozycji w fakturze ustrukturyzowanej. Alternatywą jest skorzystanie z not obciążeniowych, co jednak zwielokrotnia ilość dokumentów w obiegu gospodarczym. W sprzedaży B2C kaucja powinna być zawarta w części niefiskalnej paragonu – podobnie jak ma to miejsce dzisiaj w odniesieniu do butelek po piwie.

Kilka dni przed uruchomieniem systemu kaucyjnego wciąż brak jasnych wytycznych dla przedsiębiorców

Nie oznacza to jednak, że VATu od butelek nie rozliczymy. Wprowadzający (producent lub importer) będzie miał obowiązek ewidencjonować ilość butelek (lub puszek) wprowadzonych w danym roku na rynek oraz ilość tychże zebranych z rynku przez operatora. Taka ewidencja będzie musiała powstać na podstawie współpracy między tymi podmiotami, a sytuację dodatkowo komplikuje fakt, iż na starcie systemu na rynku funkcjonować będzie aż 7 operatorów uprawnionych do zbiórki butelek i puszek wszelakiej produkcji. Na kilka dni przed startem systemu brak jest oficjalnej informacji jak prowadzić taką ewidencję i jak zapewnić wymianę informacji między interesariuszami. Na próżno szukać jakiejkolwiek pomocy w tym zakresie
w objaśnieniach Ministerstwa Finansów wydanych w końcówce sierpnia 2025 r.

VAT od nieodebranej kaucji (butelek i puszek niezwróconych przez konsumentów) będzie trzeba wykazać raz do roku w pliku JPK (wykazując jednocześnie podatek należny). Ponieważ to wprowadzający (producent) pobrał kaucję przy dystrybucji swoich napojów na rynek, to on ten podatek zaraportuje we własnym imieniu. Skoro jednak zgodnie z przepisami, musi on wcześniej przekazać pełną kwotę pobranej kaucji do operatora, to właśnie ten ostatni został wskazany jako płatnik tego podatku.

Podsumowanie

To rozwiązanie prowokuje właśnie do takiej jak w tytule jego oceny. Skoro bowiem pieniądze z kaucji będą w pełnej dyspozycji operatora, błyskotliwym wydaje się powierzenie mu roli płatnika. Z drugiej jednak strony, każdy z operatorów będzie musiał zidentyfikować numery mikrorachunków podatkowych dziesiątek, a może setek obsługiwanych przez siebie wprowadzających, a następnie terminowo wpłacić wykazywany przez nich podatek. Jako że ani przepisy podatkowe, ani kaucyjne, nie wprowadzają żadnych gwarancji zabezpieczenia pieniędzy z kaucji na VAT po stronie operatorów, pozostawienie pełnej dowolności dyspozycji tymi pieniędzmi pozycjonuje geniusz omawianego rozwiązania na granicy z szaleństwem. Pozostaje trzymać kciuki za rozsądek operatorów i rzetelne podejście do strukturyzowania umów łączących ich z wprowadzającymi. Pierwsze efekty działania nowego rozwiązania będziemy mogli ocenić już w pierwszym kwartale 2026 r.

Autor: Tomasz Wagner, doradca podatkowy, ekspert Instytutu Podatków i Finansów Publicznych